Voedselverspilling is een ecologisch en een ethisch probleem Volgens thema Voeding         Gepubliceerd : 14/03/2006 Categorie: Artikel

Verspillen is voedsel weggooien dat nog geconsumeerd had kunnen worden. We onderscheiden primaire verspilling, d.i. wat de gezinnen weggooien, en secundaire verspilling, d.i. wat er door de hele productie- en distributieketen niet nuttig wordt gebruikt. In een gezin komt verspilling vaak voort van een slecht beheer van de aankopen, slecht opslaan, slecht bereiden of slecht beheer van de restjes. De in Brussel verzamelde gegevens tonen aan dat 8% van het restafval bestaat uit voedingsproducten die onaangeroerd worden weggegooid. Op wereldvlak wordt 1/4 van de gefabriceerde voeding weggegooid zonder dat ze geconsumeerd werd. Dat zijn choquerende cijfers als men weet dat 13% van de wereldbevolking aan ondervoeding lijdt. In Brussel komt dat voedingsafval en de verpakking ervan bij de reeds hoge afvalberg: de organische fractie en de verpakkingsfractie. Dat is evengoed afval dat opgehaald, vervoerd en ge�limineerd moet worden. Bovendien valt voedsel weggooien dat geconsumeerd had kunnen worden duur uit voor de gezinnen. Vanwaar die voedselverspilling? De opgesomde redenen zijn velerlei. De evolutie van de gezinsstructuren en van de leef- en werkomstandigheden verklaart waarom mensen vandaag de dag minder tijd besteden aan de bereiding van maaltijden en waarom ze meer bereide schotels kopen. Er zijn gezinnen waar iedereen een eigen verschillend menu kiest en dat afzonderlijk en op uiteenlopende tijdstippen opeet. Tal van mensen staan nooit meer in de keuken bij gebrek aan tijd, maar ook bij gebrek aan ervaring. De kooklessen hebben volkomen afgedaan en zijn helemaal verdwenen uit de schoolprogramma's. Hoe moeilijk het wel is om de winkeluitstappen (hoe vaak?, hoeveel kopen naar behoefte?, moeilijk programmeren van de activiteiten en van de maaltijden met het gezin...) te beheren, wordt ook als een reden voor de verspilling vermeld. Dat er kinderen zijn, dat zij bepaalde voedingsproducten weigeren te eten, dat hun interesses veranderen, dat hun smaak verschilt...; ook de voedselveiligheids-voorschriften spelen een rol: wanneer de consument twijfelt aan de gezondheid van een eetwaar, gooit hij/zij het liever weg dan een infectie te riskeren. Ontleding van de organische fractie van het huishoudafval Het BIM heeft aan het studiebureau RDC en aan Sita Recycling Services NV gevraagd om een analyse te maken van de vuilniszakken van 262 Brusselse gezinnen bij 9 ophalingen gespreid over een jaar (2004). In 2001 liep de voedselverspilling op tot 7,6% in gewicht van het huishoudafval, waarvan 3,1% vervallen producten en 4,5% begonnen producten waren. De campagnes in 2004 tonen een afname in gewicht van de fractie "vers verspild" (van 30,4 kg/gezin/jaar naar 23,1 kg/gezin/jaar) en een stijging in gewichtpercent van de begonnen producten in het huishoudafval (van 4,5% naar 5,6%). De begonnen producten zijn voornamelijk (voor meer dan 80% van die fractie): bereide schotels: 33% brood: 28% groenten en fruit: 22% De belangrijkste bedorven voedingsproducten zijn verse groenten en fruit (meer dan 60% gemiddeld). Er zijn ook seizoenseffecten merkbaar in de voedselverspilling. Er is een "nieuwjaarseffect" dat geldt voor alle types afval, maar vooral voor de resten van bereide gerechten en van brood en patisseriewaren. Net na de paasvakantie zijn de resten van bereide gerechten ook iets talrijken, maar dat geldt niet voor de andere afvalsoorten. In september tekenen we meer afval van groenten en fruit op. Er bestaat ook een "after-eindejaars-effect": het aandeel van begonnen producten bedraagt 12,5% in januari terwijl het gemiddelde op 8,3% ligt. Het gehalte vervallen producten schommelt rond de 3,4%, met twee pieken: ��n in januari (4,4%) en ��n in september (5,0%). De sociale groep be�nvloedt de voedselverspilling De gezinnen in de chique buurten hebben dezelfde houding in verband met "vers verspilde" voedingsproducten als die in de niet-chique buurten, maar een meer gedetailleerde analyse toont aan dat de gezinnen in de niet-chique buurten vooral beheersproblemen ondervinden voor de bereide schotels, brood, patisserie en koekjes maar dat ze de andere categorie�n van weggegooid voedsel beter beheren dan de gezinnen in de chique buurten. De vuilnisbakken van de gezinnen die thuis composteren bevatten minder voedselafval, vooral waar het om de fractie van vervallen producten gaat. Gedrag van de gezinnen Het BIM heeft aan het Centre de psychologie de l'Opinion (ULB) opgedragen om de kwalitatieve evaluatie te maken van de perceptie en het gedrag van de bevolking van Brussel ten overstaan van voedselverspilling (rapport in februari 2005). Belangrijkste resultaten: De milieuzorg speelt geen rol bij de voedselkeuze, terwijl de gezondheid een hoofdmotivatie is, onder andere als het gaat om het kiezen van voedingsmiddelen die afkomstig zijn van de biologische landbouw. De bezorgdheid over de gezondheid verklaart bepaalde vormen van verspillingen. Het verspillen wordt onderschat, het wordt niet beschouwd als een systematisch persoonlijk gedrag, het zijn eerder de "anderen" die verspillen... Verspilling wordt beschouwd als onvermijdelijk, als een gevolg van de leefstijl. Er wordt geen enkel verband gelegd tussen de verspilling en de milieukostprijs. De prijs wordt niet in beschouwing genomen wanneer iemand een voedingsproduct weggooit want andere zorgen hebben voorrang: hygi�ne, gezondheidsrisico's. Voedselverspilling doet zich niet even talrijk voor in alle voedselcategorie�n: er wordt vooral brood verspild en in het seizoen ook veel groente en fruit, maar veel minder vlees. De aanwezigheid van huisdieren lijkt een factor te zijn die de verspilling terugschroeft. Wat zijn de belangrijkste factoren die voedselverspilling in de hand werken? Vooral de verwachtingen inzake hygi�ne en versheid, de aanwezigheid van kinderen (variabele eetlust, verandering in voorkeuren, bepaalde producten weigeren ze te eten, verleiders tussen de maaltijden,...), tijdsgebrek, de evolutie van de leefstijl en co-beheer van het gezin, een slecht beheer van de koelkastinhoud, een slechte inschatting van de dagelijkse consumptie van de gezinsleden, angst om te weinig te hebben, drang naar diversiteit, geen boodschappenlijstje maken bij het winkelen, de impact van promotieaanbiedingen (wat leidt tot aankoop van te grote hoeveelheden)... De voedselverspilling buitenshuis wordt als omvangrijker gezien: op school (weinig controle op wat de kinderen eten, laten liggen of weggooien), in de grootwarenhuizen (alles wat niet verkoopbaar meer is wordt weggegooid en recuperatie wordt verhinderd), in gewone en fast-foodrestaurants, in de bejaardentehuizen, collectieve keukens en bedrijfsrestaurants. Voorstellen om minder te verspillen Tijdens het Brussels Parlement over Duurzame Consumptie, dat het BODC in maart 2003 organiseerde, heben de Brusselse burgers maatregelen voorgesteld om de verspilling te beperken. De gezinnen sensibiliseren Om de gedragingen te wijzigen zou het nuttig zijn sensibiliserings- en informatieacties te voeren bij de gezinnen over gedragingen die verspilling voorkomen en bezuinigingen mogelijk maken, zoals bijvoorbeeld een beter beheer van de voedingsaankopen en de bewaring van voedingswaren in de koelkast. De aankoop van kant en klare voedingsmiddelen wordt aangestipt als een bron van verpakkingsafval en van bepaalde vormen van voedselverspilling. Heel wat mensen koken niet meer zelf omwille van een gebrek aan tijd, maar ook een gebrek aan ervaring. De kooklessen zijn grotendeels verdwenen uit de lesprogramma's van de scholen. Het koken moet weer gewaardeerd en aangeleerd worden. Feesten als de Ramadan en Kerstmis brengen verspilling mee, hoewel begrippen als vasten, armoede of delen aan de basis ervan liggen. De verspilling wordt aangemoedigd door een algemeen klimaat van tegen elkaar opbieden in de gezinnen en de handelszaken. De gezinnen sensibiliseren en informeren over de gedragingen die voedselverspilling kunnen voorkomen via de volgende kanalen en middelen: Acties in samenwerking met de distributiesector: met name de verspreiding van informatiemateriaal over de verkooppunten. Organisatie van kookcursussen voor kinderen en volwassenen (schoolse en buitenschoolse activiteiten); tijdens deze cursussen kunnen uitwisselingen tussen generaties en culturen plaatsvinden; verspreiding van evenwichtige, gemakkelijke en snelle recepten, verspreiding van recepten om restjes op te maken,... Er kunnen zelfs cursussen "huishoudeconomie" worden overwogen. Sensibiliseringsacties in samenwerking met gezaghebbende tussenpersonen zoals leerkrachten godsdienst en moraal in openbare scholen, de representatieve verenigingen van de verschillende godsdiensten, de verantwoordelijken van de eredienstplaatsen. De jongsten opvoeden Om de voedselverspilling te beperken moeten de jongsten worden opgevoed, met name wanneer ze eten in collectieve restaurants (grootkeukens) zoals schoolkantines of fastfoodrestaurants. Sensibiliseringsacties voeren bij de leerlingen die eten in de kantine en het begeleidend personeel. Deze acties moeten een breder doel nastreven van opvoeding tot urgerschap. Er bestaan organisaties die actief zijn in dit domein; hun werk zou ondersteund moeten worden. Maatregelen treffen om de tussendoortjes van de kinderen te "dematerialiseren" door de kantines tijdens de recreatietijd te reorganiseren of door de collectieve versnaperingen te ondersteunen. De positieve gevolgen van een dergelijk initiatief zouden veelvuldig zijn: vermindering van het afval door te kiezen voor drankjes in verpakkingen met statiegeld en fruit en koeken met minder verpakkingen, verbetering van de voedingswaarde van de tussendoortjes op school, rekening houden met sociale criteria, creatie van erkgelegenheid. Het Gewest en de gemeenten zouden de handen in elkaar kunnen slaan om deze maatregel in te voeren. Sensibiliseringsacties voeren bij adolescenten opdat zij zouden kiezen voor een gezonde voeding die aangepast is aan hun behoeften en die het geproduceerde afval en de verspillingen vermindert. Er kan een samenwerking tot stand worden gebracht met bepaalde fastfoodrestaurantketens die een sterke aantrekkingskracht uitoefenen op de jongeren. In samenwerking met de overheid zouden acties inzake gezondheidseducatie kunnen worden gevoerd. Schenkingen van voedsel aanmoedigen Hoewel de praktijk reeds bestaat, moet het schenken van voedsel aan voedselhulporganisaties nog meer worden aangemoedigd, met name door de gegevens van deze organisaties te verspreiden met informatie over de manieren waarop schenkingen kunnen worden gedaan. De buurtwinkeltjes herwaarderen Tal van voorstellen om de verspilling te bestrijden, hebben betrekking op de herwaardering van de buurtwinkels: als men zijn aankopen doet in de buurt, kan men zijn voedselaankopen van dag tot dag beter beheren en geniet men een service die beter aangepast is aan de vraag (snijden, mogelijkheid een half brood te kopen, onverpakt fruit en groenten). Een steunsysteem uitwerken voor de buurtwinkels en voor hun verenigingen en valorisatie van de aankopen gedaan in de buurtwinkels. Het voorstel heeft betrekking op de organisatie van een netwerk van buurtwinkels die milieuvriendelijke diensten en producten aanbieden, waarbij men steunt op de aanwezige structuren (handelaarsverenigingen, Town Center Managers). Dit commerci�le netwerk zou ondersteund kunnen worden door een "label" en door gewestelijke acties om het label te promoten. Het zou tevens een omkadering kunnen krijgen in de vorm van opleidingen en follow-up. Aan de hand van een pilootproject zou de haalbaarheid van en de belangstelling van de plaatselijke bevolking voor een dergelijk project gemeten moeten kunnen worden. Voor wat de gezinnen en de consumenten betreft, zou het hoofddoel erin bestaan productkeuzes en eetgedrag aan te moedigen waarmee de negatieve gevolgen voor het milieu en voor de gezondheid worden geminimaliseerd. De milieudoelstellingen worden nagestreefd rekening houdend met essenti�le streefdoelen zoals voor iedereen een gelijke toegang tot voeding, de voedselveiligheid, het voedingsevenwicht en de gezondheid van de consumenten. Praktische tips Bij het aankopen van voedingsproducten Een boodschappenlijstje gebruiken helpt impulsieve aankopen vermijden en maakt een betere aanpassing van de aankopen aan de voorziene maaltijden mogelijk. De gekochte hoeveelheden aanpassen aan de gezinsbehoeften: grote voorraden aanleggen vergroot het gevaar voor verspillingen. Altijd letten op de uiterste houdbaarheidsdatum op het etiket (link naar uiterste houdbaarheidsdatum). Gekoelde en diepgevroren producten laatst kopen, ze vervoeren in isothermische tassen en ze zo snel mogelijk terug in een koelkast of diepvriezer leggen. Bij het opslaan van de voedingsproducten De voedingsproducten opslaan in omstandigheden die goede bewaring toelaten: de etiketten vermelden vaak bewaarvoorschriften --> respecteer ze, dan kan het product langer en gezonder bewaard worden. In de koelkast heeft elk type voedingsmiddel een bepaalde plaats in functie van de temperatuuromstandigheden die de goede bewaring vereist (link naar frigo). Plaats nooit producten die nog warm zijn in de koelkast: de binnentemperatuur in de koelkast gaat ervan de hoogte in en de goede bewaring van alle producten die er al in steken komt in gevaar. Dek de recipi�nten af waarin voeding in de koelkast bewaard wordt: zo vermijdt u dat het ene product het andere besmet. Maak regelmatig de koelkast schoon met warm water met een beetje detergent. Bij de bereiding van de voedingswaren Bereid een hoeveelheid die overeenstemt met de eetlust van het gezin. Etiketten vermelden vaak de hoeveelheden per persoon en die informatie is ook terug te vinden in kookboeken. Als de verpakkingen geopend zijn en de inhoud niet helemaal opgebruikt werd, kan het nuttig zijn om wat rest over te hevelen naar een ander recipi�nt. Dat geldt onder andere voor geopende conserven waarvan de inhoud niet in het blik bewaard kan worden nadat dat eenmaal geopend werd. Bij het beheer van de etensresten Bewaar de etensresten ofwel in de koelkast in een gesloten recipi�nt ofwel in de diepvriezer voor later gebruik. Er bestaan eenvoudige en gemakkelijke recepten waarmee etensresten in lekkere maaltijden kunnen worden omgetoverd. Composteer het voedingsafval Gooi voedingsafval niet weg, maar composteer het. Dat vraagt niet veel ruimte en is gemakkelijk te doen als u enkele basistips volgt. Er is in uw wijk misschien wel een compostmeester die u alle gewenste uitleg kan geven. U kunt ook de tips raadplegen die de vereniging Jean Pain geeft. www.comitejeanpain.be